NGELMU IKU

ngelmu iku kelakone kanthi laku
lekase klawan kas
tegese kas nyantosani
sedya budya pangekese dur angkara.



          Mengkono cakepan  tembang Pucung  ing Serat Wedhatama,riptane Kanjeng Gusti Pangeran Aryo Adhipati Mangkungoro ka-IV ing Surakarta Hadiningrat.
         Sing aran ngelmu iku kawruh babagan batin kang ditindakake kanthi laku. Laku tegese dilakoni ; ditindakake,diamalake ing sajroning urip. Hablum minanas, hablum minallah,sing tegese : gawe kabecikan marang sapepadhane lan suyud-manembah  marang Pangeran. Tegese suyud,manembah, ora mung lambene  mipril  fasih ngapalake sawernane  dhalil  lan kumrembyah ragane nindakake sembah. Nanging apa tegese kabeh iku yen  tumindake nganggo neraki dhawuh-prentahe Pangeran?  Mulane sing bisa dadi sangune mlaku mulih  : amale, kabecikane. 

         Ora becik ngelmu sing ora dilakoni.
         Ngelmu sing ora dilakoni arane dudu ngelmu.
         Klakone nglakoni ngelmu, lekase (wiwitane)  kanthi tekad kang santosa,madhep-mantep. Yen wis bisa santosa  adheping tekade, bakal bisa ngendhih angkara ( setya budya pangekesing dur angkara). Pangekesing tegese angendhih utawa anglebur. Dur,basa Jawa kuna, tegese : ala. Angkara,sipat kang ala : drengki, srei, jail-methakil, melik darbeke liyan, sombong-kumingsun, srakah angah-angah, sawenang-wenang  lan sapanunggalanesing. Sing ala diemohi, disingkiri, yen wis santosa tekade netepi kautaman kanggo sampurnaning uripe.
         Nyingkiri utawa nglebur sipat angkara mengkono iku  angel yen ora kuwat imane. Rubeda, alangan utawa gangguane, ora ana liya kejaba saka  anane sipat pepinginan sing ana ing awake uwong. Sipat pepinginan iku pancen wis kinodrat wis dadi  pirantining urip. Ya amarga saka dayane rasa pengin, wong ketarik marang lawan jenise, ketarik pengin duwe omah, ketarik kepengin duwe tetumpakan, bandha-donya lan sakehing pepinginan liyane. Mengkono iku lumrah, sauger samurwate, salumrahe.
       Sing  ora lumrah yen playune rasa pingin nganti  nerak petuah. Yen ora  bisa ngendhaleni playune rasa pengin sing mbandhang nunjang palang, bisa runtuh imane saka keseret angkara murkane. Yen isih  keseret nuruti murkane, yen  durung bisa  ngendhih utawa  nglebur angkarane, tegese,  durung duwe karep utawa emoh nglakoni  kautaman kaya kang kasebut ing tembang iku mau. Akeh tembang-tembang kuna kang mentes  kebak wewarah, bisa didhudhuk,  didhudhah minangka ajaran urip sing nggenah. Senajan sabane Mekah, yen ora nggenah, ya dadi dukane Gusti Allah.Senajan ora Kaji, yen tumindake netepi piwulang suci, ya mesthi bakal katampi Gusti. Senajan wong abangan yen ngerti ing kautaman, ya bakal antuk papan  saka Pangeran.*